Molens in Eelde
Drie korenmolens spelen in de loop der jaren een rol in de geschiedenis van ons dorp. De oudste en langst werkende molen is de Eelder molen aan de Molenweg (1606-1919). In die periode beschikt Eelde van 1848-1896 over een tweede molen aan de Hoofdweg. De laatste molen aan de Kerkhoflaan heeft van 1898 tot 1924 een rol in de geschiedenis gespeeld.
Eelder molen
De huidige Molenweg, in het Zuideinde in Eelde, heeft ongetwijfeld zijn naam te danken aan een molen, die aan of in de buurt van deze weg moet hebben gestaan. Thans kan men daar echter geen molen meer aantreffen. In de huidige situatie lijkt het ook niet voor de hand te liggen om hier een molen te bouwen. De Molenweg eindigt op de vroegere Lange Steeg (thans Eskampenweg). De Lange Steeg is een verbinding met de Esweg in Eelde en Yde geweest. Deze verbinding is door de aanleg van het vliegveld afgesneden.
Het bestaan van de Eelder molen, een standaardmolen, blijkt voor het eerst uit een ‘Verhandeling van een vergadering van Drost en Gedeputeerden’ van 8 mei 1606. In 1630 is in het belastingregister sprake van Hindrick als de molenaar. Uit latere gegevens blijkt dat hij woont op de boerderij (nu Molenweg 11) en dat de molen staat op een Molenberg (nu boomgaard) tussen deze boerderij en de Molenweg. Met de komst van een nieuwe molenaar in 1770 wordt er aan de Molenweg ook een molenaarshuis gebouwd (nu Molenweg 9). Molenaar Jan Derks Stel bouwt in 1847 aan het eind van de Molenweg een nieuw huis (nu Molenweg 15). Vanaf 19 januari 1853 wordt dit het molenaarshuis.
Door wrijvingswarmte, de aanwezigheid van droog en licht ontvlambaar materiaal zijn vele molens ten prooi gevallen aan de vlammen. Zo ook de Eelder molen. In de nacht van 2 februari 1870 breekt tussen 2 en 3 uur brand uit in de oudste en waarschijnlijk nog de enig werkende standaardkorenmolen in de provincie Drenthe. In 1871 wordt de molen herbouwd als een achtkantige bovenkruier met stelling. Vanaf 1874 woont de molenaar weer in het oude molenaarshuis (Molenweg 9). In de nacht van 27 op 28 november 1894 slaat het noodlot opnieuw toe. Opnieuw valt de molen ten prooi aan de vlammen. Een jaar later staat de molen er weer.
In 1919 valt het doek definitief over de Eelder molen. In het voorjaar van 1919 wordt de molen gesloopt en verliest het Zuideinde van Eelde na meer dan 300 jaar één van zijn meest markante bouwwerken. Een oude molensteen als stoep voor de voordeur van het voormalige molenaarshuis (Molenweg 9) en één in de tuin van Molenweg 15 herinnert aan deze molen.
Molen Hoofdweg
Op 15 april 1848 kopen de drie zonen van bakker Uge Uges een boomgaard van hun ouders. Het perceel ligt aan de Hoofdweg, op de hoek van de huidige Drostweg. Nog in hetzelfde jaar wordt daar begonnen met de bouw van een korenmolen, die tot de kap van steen is. Bij de molen staat geen molenaarshuis, want een van de broers woont op loopafstand aan de Hooiweg.
Op 17 mei 1881 breekt er in de molen brand uit. De oorzaak van de brand is niet bekend, maar is aangewakkerd door een sterke noordwestenwind. Het inwendige van het gebouw is binnen een paar uur totaal door het vuur verteerd, zodat alleen de romp is blijven staan.
Op 13 april 1882 wordt het molenperceel met de restanten van de molen in veiling gebracht. De nieuw eigenaar begint met de bouw van een huis aan de Hoofdweg. Uiteraard wordt ook de molen herbouwd. Eind 1882 staat het huis er en is de molen hersteld.
Op 12 maart 1896 is het opnieuw raak. Tussen middernacht en 1 uur wordt brand in de molen ontdekt door twee veldwachters. Zij wekken eerst de molenaar, stellen de burgemeester in kennis van de brand en laten daarna de klok luiden. Ook nu valt aan blussen niet te denken. De verzekering dekt volledig de geleden schade. Besloten wordt de molen niet weer op te bouwen. In 1912 wordt ook het molenaarshuis gesloopt.
Molen Kerkhoflaan
De laatste molenaar op de molen aan de Hoofdweg koopt op 8 mei 1896 een kavel bouwland in de hoek van de Kerkhoflaan en de huidige Schultenweg. Mogelijk om financiële redenen verkoopt hij de helft van dit perceel aan Gerard Ritsema, molenbouwer van beroep. Hij ziet kennelijk bestaansrechten voor een tweede molen in Eelde. Hij dient een verzoek in bij B & W een molen te mogen bouwen aan de Hoofdweg (waar nu het Gezondheidscentrum Eelde-Paterswolde is). Dit verzoek wordt om meerdere redenen op 30 juni 1897 afgewezen.
Ritsema doet een hernieuwde poging om een molen te bouwen op zijn perceel aan de Kerkhoflaan. Op 8 september 1897 verlenen B & W hem die vergunning, mits de molen ten minste op een afstand van 35 meter van het kerkhof komt te staan. Een paar dagen later koopt hij de rest van het oorspronkelijke perceel aan de Kerkhoflaan.
Molenbouwer Ritsema gaat voortvarend aan de slag. In het voorjaar van 1898 staat de achtkantige molen er en enkele maanden later is ook de molenaarswoning onder de pannen. In 1900 krijgt de korenmolen een nieuwe eigenaar, die de molen in 1904 opnieuw te koop aanbiedt. De laatste molenaar gaat met de tijd mee en in 1910 bouwt hij bij de molen een stoommalerij.
Na de afbraak van de molen aan de Molenweg mag worden verwacht dat de klandizie bij deze molen zal aantrekken. Dat is kennelijk niet het geval. In Eelde hebben de molens hun tijd gehad.
In De Wilp brandt op 28 september 1918 de molen na blikseminslag af. Deze molenaar heeft belangstelling voor de molen aan de Kerkhoflaan en koopt de bovenbouw. Op 4 september 1919 wordt de molenaarswoning en het nog niet afgebroken gedeelte van de molen, een schuurtje, erf en tuin aan de Coöperatieve Zuivelfabriek en Graanmalerij te Eelde verkocht. In 1924 wordt ook de onderbouw van de molen gesloopt en daarmee zijn alle sporen van de molen uitgewist.
