De Waterburcht
Ten zuiden van het dorp Eelde ligt een archeologisch monument: de ‘Waterburcht van Eelde’. In de ondergrond bevinden zich resten van een kasteel uit de 13de eeuw. Maar ook bovengronds zijn sporen ervan zichtbaar.
De “ontdekking” van de Waterburcht
In bijna alle publicaties over de Waterburcht is sprake van een door de Royal Air Force in 1944 gemaakte luchtfoto, waarop duidelijk een rond burchtterrein met drie grachten zijn te zien. Door deze luchtfoto zou voor het eerst mogelijk zijn geweest de precieze ligging te bepalen.
Dit is echter onjuist. Reeds in 1935 is in opdracht van de Topografische Dienst een luchtfoto van dit gebied genomen, waarop de burcht duidelijk te zien is. Op deze luchtfoto zijn de drie grachten goed te onderscheiden.
Motte kasteel
De Waterburcht van Eelde is een zogenaamde motte kasteel. Het bestaat waarschijnlijk uit een houten woontoren, die gebouwd is op een opgeworpen heuvel (motte). Het kasteel is omringd door een stelsel van meerdere wallen en grachten, vandaar de naam ‘Waterburcht’. In Drenthe zijn slechts vier andere motte kastelen bekend. Zij hebben gediend als verblijfplaats voor de middeleeuwse elite en bieden bescherming in onrustige tijden.
Over de geschiedenis van het kasteel is weinig bekend. Het feit dat hieraan de naam “Luchtenburg” is verbonden, vormt een aanwijzing dat het geslacht Luchtenburg of Luchtenberg hier domicilie heeft gehad. Omstreeks 1040 is de oudste burcht van Eelde afgebroken. Het moet weer zijn opgebouwd want in 1241 is er weer sprake van een verwoesting. In dat jaar is het dorp Eelde aan het vuur prijsgegeven, aldus een kroniek. Ook nu volgt een herbouw, want in 1256 wordt het kasteel door Gerard Clinke, kastelein van Coevorden en Drost van Drenthe verwoest. Uit een middeleeuws geschrift valt op te maken dat de burcht in 1266 is herbouwd. In hetzelfde jaar is het echter al weer verwoest, waarna de bouw opnieuw is voortgezet.
De bewoners van de Waterburcht zijn waarschijnlijk de schulten van Eelde. Zij spreken in de 13de en 14de eeuw recht in dit deel van Drenthe. Hoewel niet geheel zeker, heeft het kasteel tot in de 14de eeuw gefunctioneerd.
Havezate Terborch
In de 17de en 18de eeuw staat op het terrein van de voormalige waterburcht een havezate, genaamd ‘Terborch’. Dit is een statig woonhuis met landerijen er omheen. Deze havezate wordt voor het eerst vermeld in 1646. Hij behoort toe aan het geslacht Terborch en ontleent zijn naam waarschijnlijk aan de locatie van de middeleeuwse waterburcht. De havezate is in 1799 afgebroken.
Wat is er nu te zien?
Dankzij de herinrichting van het Waterburcht-terrein kan de bezoeker nu een beeld krijgen van de vroegere bebouwing en het gebruik ervan in de loop der eeuwen. De gerestaureerde burchtheuvel en de markering van de plaats van grachten en wallen geven een indruk van de omgeving van het middeleeuwse kasteel. Ook de plaats van de havezate is weer zichtbaar gemaakt en bereikbaar via een door lindebomen geflankeerde oprijlaan. Op de foto: de Waterburcht na de herinrichtingswerkzaamheden.
Er is ook een informatieve uitleg van archeologe Diana Spiekhout over dit archeologisch monument in dit filmpje.